Samenwerken door o.a. juridische partijen te betrekken
Scheidingsproblematiek is complex en vraagt om een multidisciplinaire aanpak. Daarom is integraal samenwerken en netwerkvorming tussen verschillende partijen en domeinen van groot belang. Zie ook de eerste handreiking aan gemeenten voor meer informatie.
Voorbeelden uit de praktijk
Op 1 juli 2021 is het scheidingsspreekuur van de gemeente Hollands Kroon in pilotvorm gestart, als onderdeel van het scheidingsplein. De gemeente onderzoekt in de pilot of zij met preventieve hulpverlening kan voorkomen dat een echtscheidingssituatie zo escaleert dat het welzijn en/of de veiligheid van het kind in gevaar komt. De pilot is interessant, omdat kennis en expertise op verschillende gebieden samenkomen. Door samenwerking tussen het sociaal wijkteam en het Juridisch Loket worden inwoners zo goed mogelijk geïnformeerd en ondersteund, wat de kans op escalatie verkleint. Ook krijgen scheidende ouders handvatten aangeboden die de-escalerend werken. Hollands Kroon is pilotgemeente in een verbeterplan voor de regio Noord-Holland-Noord om kinderen in scheidingssituaties beter te beschermen en escalaties te voorkomen. Het scheidingsspreekuur is hier onderdeel van. Tegelijkertijd worden de resultaten in een pilot van Divosa onderzocht en gedeeld met andere gemeenten.
Als onderdeel van het programma Stelselvernieuwing Rechtsbijstand is met een subsidie van de Raad voor Rechtsbijstand op 1 mei 2021 de pilot ‘gezinsadvocaat’ in regio Hart van Brabant gestart. In de pilot is de gezinsadvocaat hét aanspreekpunt met als doel de scheidingsproblematiek binnen een gezin te de-escaleren en te zorgen dat ouders niet tegenover, maar naast elkaar staan. De gezinsadvocaat werkt daarbij samen met verschillende organisaties. Daarbij wordt samen met de professionals en de scheidende gezinnen in de pilot onderzocht hoe de gezinsadvocaat het beste bij scheidende ouders kan aansluiten.
In bijna alle regio’s in het land hebben Rechtbank, de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) en gemeenten afspraken met elkaar gemaakt. Het doel is dat kinderen in lopende juridische procedures van conflictscheiding bij instemming van de ouders door de rechtbank verwezen kunnen worden naar een zorgaanbieder (via de gemeente (lokaal team) of rechtstreeks naar een jeugdhulpaanbieder).
De procedure gezamenlijke toegang ouders is ontwikkeld door de rechtspraak in samenwerking met het programma Scheiden zonder Schade, en wordt uitgevoerd bij Rechtbank Den Haag en Rechtbank Oost-Brabant. Met de nieuwe procedure gezamenlijke toegang kunnen ouders zich met een gezamenlijk verzoek tot de rechter wenden over de onderwerpen waar zij zelf niet uitkomen, zoals bijvoorbeeld de zorg voor de kinderen, alimentatie of verdeling van de spullen. De procedure is ontwikkeld door de rechtspraak in samenwerking met het programma Scheiden zonder Schade. De nieuwe procedure stimuleert, onder andere met het hiervoor ontwikkelde deelnameformulier, volledige informatieverstrekking over het gezin en de eventueel betrokken hulpverlening en verleidt de ouders tot het innemen van een de-escalerende proceshouding. De zaak wordt binnen zes weken na indiening op zitting geplaatst en de zitting is gericht op de-escalerende behandeling en waar mogelijk het maken van duurzame afspraken. De pilot loopt vanaf april 2021 twee jaar en wordt onderzocht door de Universiteit Utrecht en Vrije Universiteit.
Op 17 maart 2021 is er bij Rechtbank Gelderland de nieuwe procedure gestart waarbij een relatief eenvoudig deelgeschil (dat in de weg staat van het bereiken van een totaalregeling) versneld aan de deelgeschillenrechter kan worden voorgelegd. Deze procedure loopt vanuit het project ‘Deelgeschillenrechter in Familiezaken’ en is bedoeld voor partijen in de beginfase van een scheiding. Een voorwaarde is dat de ex-partners met elkaar in onderhandeling zijn onder begeleiding van een MfN-mediator, bemiddelend advocaat/advocaten of notaris. De partijen dienen samen een verzoek in door het mailen van het aanmeldformulier. In bepaalde kwesties zal een advocaat namens partijen een verzoek moeten indienen. De rechtbank probeert de zitting binnen twee weken na het indienen van het verzoek te plannen. De deelgeschillenrechter probeert eerst of partijen er samen uit kunnen komen. Lukt dat niet, dan neemt die rechter een beslissing.
Integrale aanpak en netwerkvorming
Problemen komen in verschillende gedaanten
Ouders die uit elkaar gaan kunnen hele verschillende problemen hebben die om een oplossing vragen. Zo zijn er vaak praktische problemen op het gebied van woonruimte, financiële of juridische problemen, opvoedingsvragen of meer psychische problemen op het gebied van rouw en verliesverwerking of persoonlijkheidsproblematiek. Veel van deze problemen kunnen al voor een scheiding spelen, maar komen duidelijker naar voren op het moment dat er een scheiding speelt. De opeenstapeling van deze problematiek kan ervoor zorgen dat een scheiding uiterst complex verloopt. De samenhang van praktische, financiële, juridische en psychische problematiek vraagt om een duidelijke en samenhangende aanpak vanuit verschillende wetten, taken en financieringsstromen (ouders zelf, Wet publieke gezondheid, Wet maatschappelijke ondersteuning, Jeugdwet, Zorgverzekeringswet, Wet op de rechtsbijstand en Wet langdurige zorg). Voor een deel van deze taken zijn gemeenten verantwoordelijk, maar voor een samenhangende aanpak zal de samenwerking met andere partners van belang zijn.
Voorbeelden uit de praktijk
De 18 Friese gemeenten werken samen in het actieprogramma Foar Fryske Bern, met als doel het verbeteren van de Friese jeugdhulp. Eén van de hoofdthema’s is kind in beeld bij scheiding, waarover meer wordt verteld in de derde aflevering van de Scheidingstour. Naast de drie provinciale projecten deskundigheidsbevordering, een buddy voor elk Fries kind en de website www.scheideninfriesland.nl, zijn er vijf gemeenten die samen met Foar Fryske Bern lokaal een initiatief ontwikkelen. Zo is in de gemeente Súdwest Fryslân een Relatie- en Ouderschapspunt opgezet, waar ouders terecht kunnen met vragen en twijfels over hun relatie en eventueel een scheiding. In de gemeente Opsterland is het Expertiseteam Scheiden opgezet. Dit team zet (pro)actief in op preventie, het delen en daarmee vergroten van kennis en het verbeteren van de samenwerking tussen de partners.
In de gemeente Harderberg wordt gewerkt aan een informatieknooppunt relaties en scheiden: één centrale plek met kennis en expertise voor ouders en professionals. De routekaart is vertaald naar een beeldende rotonde met verschillende afslagen, van zelfhulp in de eigen omgeving naar lichte ondersteuning in het voorliggend veld. Ook de juridische en gespecialiseerde hulp zijn een afslag. Centraal op de rotonde bevindt zich een knooppunt waar de inwoner laagdrempelig in contact komt met het gehele netwerk aan hulpverlening. De kennis, expertise en werkwijzen worden gebundeld. Het is een fysiek en digitaal knooppunt. Het knooppunt heeft als doel om in een vroegtijdig stadium advies op verschillende levensdomeinen te verzorgen en verbinding te maken met mogelijke oplossingsrichtingen. Deze plek is er voor ouders, kinderen, hun sociale netwerk en professionals voor, tijdens en na een scheiding.
